گفتگو با »دکتر اباذر کریمی پنابندانی«، مدیر دپارتمان هوش مصنوعی دانشگاه تکنوفست بلژیک
از Atabey Tower تا عضویت در آکادمی علوم اروپا:
پروژه متاورسی «آتابی» در پانزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی نوآوری و اختراعات اروپا ((2025 EUROINVENT که با حضور بیش از ۹۷۰طرح فناورانه از ۶۵کشور جهان در اردیبهشت 1404در رومانی برگزار شد ،موفق شد نشان طلای این رقابت معتبر جهانی را کسب کند. این پروژه نمادی است از توانایی‌های علمی دانشمندان ایرانی در حوزه فناوری‌های نوین و طراحی آینده دیجیتال با استفاده از گنجینه بزرگ فرهنگ ایرانی که یک دانشمند ایرانی در راس آن قرار گرفته است.
اجرای کامل برج آتابی ،از طراحی الگوریتم‌ها و معماری متاورسی گرفته تا پیاده‌سازی نهایی ،ازسوی دانشگاه‌ها و شرکت‌های ایرانی صورت گرفته و به‌این‌ترتیب می‌توان بدون اغراق گفت که این برج ،نخستین سازه مفهومی متاورسی با هویت فرهنگی ایرانی -اسالمی است که با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته‌ای همچون هوش مصنوعی ،واقعیت مجازی ،زیرساخت‌های ابــری و رابط‌های آواتاری تالش کرده تا فضای دیجیتالی نوینی را برای آموزش ،تعامالت فرهنگی و تجربه تمدن ایرانی در بستر متاورس فراهم کند. این‌پروژه حاصل تالش پژوهشگران و متخصصان ایرانی در دانشگاه تکنوفست بلژیک است که با حمایت علمی مشترک ایران و ترکیه ،با هدف الگوسازی در توسعه متاورس‌های فرهنگی -بومی در جهان اسالم طراحی شده و فاز آزمایشی آن هم‌اکنون در شهر وان ترکیه درحال‌اجراست.
برای بررسی این پروژه عظیم و موفق ،با «دکتر اباذر کریمی پنابندانی» مدیر دپارتمان هوش مصنوعی دانشگاه تکنوفست بلژیک که مدیریت این پروژه را برعهده داشته است ،گفتوگو کردیم.
آقای دکتر ،به‌عنوان نخستین سوال لطفا خودتان را معرفی کنید و درباره حوزه‌های فعالیتتان بگویید؟
درباره آشنایی‌ام با هوش مصنوعی و مباحث مربوط به آن باید بگویم فارغ‌التحصیل دکتری رشته هوش مصنوعی هســتم و تمرکز اصلی من بر یادگیری ماشــین ،پردازش زبان طبیعــی و ترکیب هوش مصنوعی با فناوری‌های نوین مثل واقعیت مجازی ( (VRواقعیت افزوده ( (ARو متاورس است. از همان سال‌های نخست تحصیل باور داشتم که تحقیقات علمی بایــد به محصول و خدمت واقعی برای جامعه منجر شــود .همین رویکرد باعث شــد علاوه بــر پژوهش‌های آکادمیــک ،وارد عرصه پروژه‌های ســلامت هوشمند شوم؛ برای نمونه ،طراحی سامانه‌های مبتنی بر AIبا هدف تشخیص و پایش بیماری‌ها. در کنار سـلـامت ،یکی دیگر از حوزه‌هایی که به‌طورجدی روی آن متمرکز شدم ،متاورس است .پروژه برج متاورسی آتابی نمونه‌ای از این تلاش‌هاست؛ زیرساختی ملی که می‌تواند بانک‌ها ،استارتاپ‌ها و
سازمان‌ها را وارد دنیای جدید اقتصاد دیجیتال کند.
چه دلایلی باعث شــد هوش مصنوعی را برای مسیر حرفه‌ای خود انتخاب کنید؟
علاقه من به هوش مصنوعی از ترکیب دو موضوع نشات می‌گرفت: اول ،کنجکاوی شخصی درباره این‌که آیا می‌توان سیستمی ساخت که مانند انسان فکر کند ،یاد بگیرد و تصمیم بگیرد و دوم مشاهده نیازهای جامعه خصوصا در جاهایی که می‌دیدم بسیاری از مسایل پیچیده ،با روش‌های سنتی دیگر قابل‌حل نیستند. هوش مصنوعی برای من فقط یک رشته علمی نبود ،بلکه چشم‌اندازی بود که از دریچه آن آینده بشــر را می‌دیدم؛ فناوری‌ای که می‌تواند خطاهای انسانی را کاهش دهد ،تصمیم‌گیری‌ها را هوشمندتر کند و کیفیت زندگی را بالا ببرد .وقتی به این اطمینان رسیدم که این حوزه نه‌تنها در صنعت ،بلکه در آموزش ،سلامت،حمل‌ونقل و حتی سبک زندگی مردم تاثیرگذار خواهد بود ،مطمئن شــدم که باید زندگی حرفه‌ای‌ام را به آن اختصاص بدهم.
در حال حاضر چه مســوولیت‌ها و سمت‌هایی در حوزه هوش مصنوعی دارید؟
در حال‌حاضر چند مســوولیت کلیدی در حوزه هوش مصنوعی بر عهده دارم؛ نخســت ،ریاســت دانشکده هوش مصنوعی دانشگاه تکنوفســت بلژیک را برعهده
دارم؛ دانشکده‌ای که تمرکز آن بر آموزش آنالین و حضوری و برگزاری دوره‌های کاربردی در ایران، ترکیه و کشورهای منطقه است .نزدیکی ترکیه به ایران ایــن فرصت را فراهم کــرده تا بتوانیم به‌طورجــدی روی جذب دانشــجویان ایرانی و منطقه‌ای تمرکز کنیم. در کنار این موضوع ،ارتباطات فعالی با دانشگاه‌های معتبر دنیا ،مراکز تحقیقاتی و پارک‌های علم‌وفناوری برقرار کرده‌ایم تا دانشــجویان و پژوهشــگران ایرانی بتواننــد در جریان آخرین دستاوردهای جهانی قرار بگیرند. همچنین ،به‌عنوان عضو آکادمی علوم اروپا ،در ســطح بین‌المللی فعالیت دارم و در ایران هم عضو کمیســیون ملی هوش مصنوعی ســازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور هستم .علاوه بر این ،در برخی سازمان‌ها نقش مشاور هوش مصنوعی را دارم .این مسوولیت‌ها به من اجازه می‌دهند در سه سطح آموزش ،سیاست‌گذاری و ارتباطات بین‌المللی به توسعه هوش مصنوعی کمک کنم.
شما ،هم در بخش دانشــگاهی و هم در صنعت فعال هســتید ،این دو حوزه چگونه در کار شــما به هم پیوند خورده‌اند؟
من همیشه باور داشــته‌ام که آموزش دانشگاهی و صنعت نباید از هم جدا باشــند ،اگر دانشگاه فقط به تولید مقاله و فرضیه بپردازد، دانشجویان با واقعیت‌های بازار آشنا نمی‌شوند و اگر صنعت هم بدون پشتوانه علمی حرکت کند ،نوآوری و پایداری در آن ضعیف خواهد بود .به همین دلیل تلاش کرده‌ام فعالیت‌هایم در این دو حوزه مکمل یکدیگر باشند .در دانشگاه ،دانشجویان را با مسایل واقعی صنعت آشنا و پروژه‌های آموزشی را به‌سمت نیازهای کاربردی هدایت می‌کنم .در صنعت هم همیشه به‌دنبال این بوده‌ام که آخرین یافته‌های علمی و فناوری‌هــای نوین را وارد پروژه‌ها کنم تــا خروجی آن‌ها به‌روز و رقابتی باشد.
برج متاورسی آتابی که ازسوی تیم شما طراحی و اجرا شد ،مدال طلای پانزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی نوآوری و اختراعات اروپا (2025 EUROINVENT)را کسب کرد ،این پروژه چه جایگاهی در آینده اقتصاد دیجیتال ایران دارد؟
برج متاورســی آتابی یک زیرساخت هوشــمند و تعاملی است که ســازمان‌ها و بانک‌هــا را وارد فضای متاورس می‌کنــد .این برج با فراهم‌کردن امکان ایجاد شــعبه‌های مجازی ،برگزاری نمایشگاه‌ها، کنفرانس‌ها و خدمات مالی مبتنی بر بلاک چین،به سازمان‌ها این فرصت را می‌دهد که بدون محدودیت جغرافیایی با مشتریان خود تعامل داشته باشند. اهمیت آتابی در اقتصاد دیجیتال ایران در این است که هزینه‌های توســعه فیزیکی را کاهش می‌دهد ،امکان جذب مشتریان نسل Z را فراهم می‌کند و ایران را به‌عنوان کشــوری نوآور در سطح جهانی مطرح می‌سازد.
یکی دیگر از پروژه‌های اجراشــده ازسوی شما و تیم تحقیقاتی‌تان ،کالیا) ،کال‌سنتر هوشمند) است درباره این پروژه و کاربرد آن برای سازمان‌ها بگویید.
کالیا یک سامانه هوشمند مرکز تماس است که با بهره‌گیری از هوش مصنوعی طراحی شده و هدف آن ،تحول در نحوه ارتباط سازمان‌ها با مشتریان است .این سامانه می‌تواند به‌صورت ۲۴ساعته و هفت روز هفته ،پاسخگوی تماس‌ها باشد ،بدون این‌که خستگی یا محدودیت داشته باشد. مزیت اصلی کالیا در این اســت که بخش بزرگی از کارهای تکراری اپراتورها را برعهده می‌گیرد :پاسخ به سوالات متداول ،ارایه خدمات ساده یا حتی اتصال هوشمند به اپراتور انسانی .علاوه بر این ،داده‌های تماس‌ها به‌طور کامل ثبت و تحلیل می‌شوند تا سازمان بتواند کیفیت خدمات خود را ارتقا دهد.
«سیموا» (ویس میکر فارسی) نیز از دیگر محصوالت کار شماست درباره این محصول و نقشی که در آینده رسانه و بانکداری دارد ،توضیح بدهید.
سیموا می‌تواند فرآیند تولید محتوای صوتی را متحول کند .ناشران، تولیدکنندگان پادکست و رســانه‌های آنلاین قادرند در کوتاه‌ترین زمان ،متن‌های طولانی را به فایل‌های صوتی تبدیل کنند. در حوزه بانکداری نیز این محصول می‌تواند یک‌صدای رســمی و یکپارچه برای تمام کانال‌های ارتباطی بانک ایجاد کند .به‌این‌ترتیب تجربه مشــتری ،حرفه‌ای‌تر و صمیمی‌تر می‌شود .همچنین امکان تولید پیام‌های شخصی‌سازی‌شــده مثل ارسال پیام تبریک تولد یا اطلاع رسانی درباره خدمات بانکی با صدای اختصاصی امکان‌پذیر می‌شود.
اگر بخواهید به دیگر پروژه‌های مهمی که ازسوی شما و تیمتان توسعه‌یافته است اشاره کنید به کدام پروژه‌ها اشاره می‌کنید؟
DermaVisor AIکــه در صنعت پوســت و زیبایی کاربرد دارد از دیگر پروژه‌های مهم اســت DermaVisor AI ،با تحلیل تصویر چهره قادر اســت بیماری‌های پوستی را شناسایی و شدت آن‌ها را دسته‌بندی کند و حتی هشــدارهای فوری در موارد حساس ارایه دهد .چنین قابلیتی به معنای کاهش خطای انسانی و صرفه‌جویی
چشمگیر در وقت پزشکان و مراجعه‌کنندگان است. این ســامانه همچنین می‌تواند نوع پوست کاربر را تشخیص دهد و محصولات مراقبتی مناســب پیشنهاد کند .حتی امکان مشاهده چهره فرد با میکاپ مجازی ( (Virtual Try-onوجود دارد که برای سالن‌های زیبایی و فروشگاه‌های محصولات آرایشی بسیار ارزشمند است.
سامانه TraffixAiنیز پروژه مهم دیگری است که به توسعه شهرهای هوشمند و مدیریت حمل‌ونقل کمک می‌کند .این سامانه با ترکیب بینایی ماشــین ،هوش مصنوعی و رادارهای پیشرفته ،این امکان را فراهم می‌کند که ترافیک به‌صورت هوشــمند و لحظه‌ای مدیریت شود. این ســامانه می‌تواند تخلفات رانندگی را تشخیص دهد ،الگوهای ترافیکی را تحلیل کنــد و برای زمان‌بنــدی چراغ‌های راهنمایی پیشنهادهای بهینه ارایه دهد ،داده‌هایی که این سامانه جمع‌آوری
می‌کند ،برای برنامه‌ریزی شهری ،توسعه زیرساخت‌ها و حتی طراحی سیاســت‌های بیمه و خدمات مالی ارزشمند است .به همین دلیل TraffixAiفراتــر از یک ابزار ترافیکی ،یک پلتفرم داده‌محور برای مدیریت هوشمند شهر است.
مهم‌ترین افتخارات بین‌المللی شــما در حوزه هوش مصنوعی چیست؟
یکی از مهم‌ترین افتخارات من ،عضویت در آکادمی علوم اروپاست، این عضویت به‌عنوان نشانه‌ای از اعتماد جامعه علمی جهانی ،امکان همکاری و تعامل با دانشمندان برجسته دنیا را فراهم کرده است. در حوزه رقابت‌های بین‌المللی هم موفق به دریافت جوایز متعددی شده‌ام که کسب مدال طلای نوآوری در 2025 EUROINVENT رومانی برای پروژه برج متاورسی آتابی ،کسب مدال طلای جهانی در مسابقات اختراعات لهستان ( ،)E-NNOVATEکسب مقام‌های برتر در پروژه‌های هوش مصنوعی و متاورس در نمایشگاه‌های بین‌المللی ترکیه و کانادا ازجمله موفقیت‌هایی اســت که کسب کرده‌ام؛ البته این افتخارات برای من فقط یک دســتاورد شخصی نیستند ،بلکه نشان‌دهنده توانمندی دانشمندان ایرانی در سطح جهانی هستند.
عضویت در آکادمی علوم اروپا چه اهمیتی برای شما و حوزه علم ایران دارد؟
این عضویت برای من یک افتخار بزرگ و درعین‌حال مســوولیتی سنگین است ،قرارگرفتن در جمع برجسته‌ترین دانشمندان اروپا این فرصت را ایجاد کرده تا در شــبکه‌ای بین‌المللی از تحقیقات حضور داشته باشم و در جریان تازه‌ترین دستاوردهای علمی دنیا قرار بگیرم. از نگاه ملی ،این عضویت نشان می‌دهد پژوهشگران ایرانی می‌توانند در معتبرترین محافل علمی جهان حضور موثر داشــته باشــند و ظرفیت‌های علمی کشور را معرفی کنند.
آینده هوش مصنوعی در ایران را چطور می‌بینید؟
ایران ظرفیت بالایی برای توسعه هوش مصنوعی دارد.جوانان با استعداد، پژوهشگران توانمند و دانشگاه‌های فعال در این حوزه سرمایه‌های ارزشمندی هستند .اگر زیرساخت‌ها و سیاست‌گذاری‌های مناسب ایجاد شــود ،هوش مصنوعی می‌تواند در حوزه‌هایی مانند سلامت، حمل‌ونقل ،بانکداری و آموزش تحول جدی ایجاد کند.
به باور من AI،می‌تواند موتور محرک توســعه ملی ایران باشد؛ هم برای رشد اقتصادی و هم برای ارتقای جایگاه علمی کشور در سطح بین المللی.
نسل Zچه نقشی در توسعه این فناوری در کشور دارد؟
نســل Zنسلی است که از کودکی با فناوری بزرگ شده است .برای این نسل ،کار با ابزارهای دیجیتال و فضای مجازی کامال طبیعی است و همین موضوع باعث می‌شود یادگیری و به‌کارگیری فناوری‌های نو مثل هوش مصنوعی برایشان بسیار ساده‌تر باشد. اگر فرصت‌ها و آموزش‌های الزم برای آن‌ها فراهم شــود ،می‌توانند
از مصرف‌کننده به تولیدکننده فناوری تبدیل شوند و موتور اصلی حرکت ایران به‌سمت اقتصاد دیجیتال باشند.
رویای بزرگ شما در حوزه هوش مصنوعی چیست؟
رویای من این اســت که ایران به یکی از مراکز مهم تولید فناوری هوش مصنوعی در منطقه تبدیل شــود .دوســت دارم پروژه‌هایی که امــروز روی آن‌ها کار می‌کنیم ،روزی به دســت جوانان ایرانی توسعه پیدا کند و کشور ما نه به‌عنوان مصرف‌کننده ،بلکه به‌عنوان تولیدکننده و صادرکننده فناوری شناخته شود. به اعتقاد من ،هوش مصنوعی یک انتخاب نیست ،یک ضرورت است، مدیرانی که امروز در صنایع خود از AIاستفاده نکنند ،در آینده‌ای نزدیک از رقابت حذف خواهند شــد و امیدم این است که مدیران به‌جای نگاه کوتاه‌مدت ،اســتراتژی جدی برای دیجیتالی‌ســازی و استفاده از هوش مصنوعی تدوین کنند.
